Onderzoeksgids voor de geschiedenis van de vrijzinnige levensbeschouwing in Vlaanderen

De geschiedenis van het vrijzinnig humanisme in Vlaanderen sinds de Tweede Wereldoorlog is veel te weinig bekend. Deze onderzoeksgids dient om het historisch onderzoek in die richting te stimuleren. Het is één van de resultaten van een drie jaar durend project met als titel 'Een vrijzinnig-humanistisch cultureel erfgoedforum voor Vlaanderen'. Het project werd ondersteund door het ministerie van Cultuur en door deMens.nu.

Een dergelijke gids is maar nuttig als ze breed van opzet is. De geïnteresseerde moet een idee krijgen van de bestaande archieven en bronnen, moet weten in welke archiefbewaarplaatsen die zich bevinden en moet zich kunnen inlezen over een aantal cruciale thema's, waarbij hij of zij suggesties krijgt om nieuw onderzoek aan te vangen.

De bredere opzet van de methodologie en verantwoording van de gids vindt u in het artikel van G. Coene en F. Scheelings, Inleiding: Op zoek naar de evolutie van het vrijzinnig humanisme in Vlaanderen sinds de Tweede Wereldoorlog.

Voor degenen die zich snel willen informeren over de naoorlogse georganiseerde vrijzinnigheid in Vlaanderen schreef J. Koppen een overzichtsartikel over de geschiedenis van het vrijzinnig-humanisme in Vlaanderen sinds de Tweede Wereldoorlog tot in de jaren 1980.

De oplijsting van archieven van vrijzinnige instellingen, verenigingen en personen is uiteraard van fundamenteel belang voor de onderzoeker, want het geeft zicht op de bronnen. Voor elk archief is een fiche gemaakt met de naam van de archiefvormende instantie of persoon, oprichtings- en einddatum, de rechtsvorm, het profiel, de geografische actieradius, de relaties (voorgangers en opvolgers), de bewaarplaats, de omvang van het archief, de inhoud ervan met de link naar de catalogus in de bewaarinstelling, tijdschriften en monografieën die de archiefvormende instelling uitgaf, de mogelijkheden die het archief biedt voor onderzoek, en de archieven die om de één of andere reden een link bevatten met het desbetreffende archief. De fiches vormen dus een cruciaal onderdeel van de onderzoeksgids. Vanuit deze fiches kan je verder zoeken in onze online catalogus of bij andere archiefinstellingen die vrijzinnig erfgoed bewaren. Want deze archieven worden voor een groot deel door CAVA bewaard, maar niet altijd. Het was juist de bedoeling van het project om ook elders berustende bestanden onder de aandacht te brengen. In de gids worden ze kort voorgesteld. Al deze instellingen hebben aan het project bijgedragen.

Hoewel we bij de opzet alle voor de vrijzinnige levensbeschouwing belangrijke thema's wilden dekken, bleek dit een brug te ver. We hebben daarom een twintigtal relevante en belangrijke thema's geselecteerd. Niet elk thema vond een auteur, vandaar dat niet alle twintig thema's overbleven. Deze artikels bevatten doorgaans een bespreking van de begrippen, de problematiek en het belang van het thema, de geschiedenis ervan, de huidige stand van het onderzoek, een bespreking van de bronnen en suggesties voor verder onderzoek. Deze artikels zijn, samen met het inleidende en het historische overzichtsartikel, ook gebundeld tot de reader Op zoek... De evolutie van het vrijzinnig humanisme in Vlaanderen sinds de Tweede Wereldoorlog, uitgegeven door HVV in samenwerking met diverse andere partners.

Twee thema's, namelijk Wat is vrijzinnigheid? van Gustaaf Cornelis en Religies, sekten en levensbeschouwingen van Stefaan Blancke zijn wezenlijk verschillend van de andere artikels, omdat ze in een totaal andere stijl geschreven zijn. De meeste artikels in de gids richten zich tot een bezadigd en intellectueel publiek. Deze twee artikels spreken een jong en breed publiek aan. Dankzij hun thema's sluiten ze bovendien mooi bij elkaar aan. Ze worden daarom apart uitgegeven.

Eén van de andere thema's – Multiculturaliteit, monoculturalisme en interculturaliteit door Rik Pinxten – is een interessant uitgangspunt voor discussie. Daarom is het als een standpunt gepubliceerd.

Ten slotte willen we de onderzoeker ook wijzen op twee belangrijke onderzoeksinstrumenten, die niet los gezien kunnen worden van de onderzoeksomgeving. Ten eerste houdt CAVA een bibliografie van de geschiedenis van het vrijzinnig humanisme bij, die regelmatig wordt aangevuld. Ten tweede stelt CAVA jaarlijks een lijst van onderwerpen voor bachelor- en masterstudenten op met suggesties voor onderzoek naar de geschiedenis van het vrijzinnig-humanisme in Vlaanderen.

Hoe verloopt uw onderzoek bij CAVA?

Onderzoekers kunnen zich voor de onderzoeksmogelijkheden oriënteren via de hierboven aangegeven instrumenten: de inleidende artikels van de onderzoeksgids en de thematische artikels, de bibliografie van de geschiedenis van het vrijzinnig humanisme en de onderwerpenlijst voor studenten. Het online doorzoeken van de erfgoedfiches en de collectie via de online catalogus vult deze oriëntatie verder aan.

Bij het begin van het onderzoek kunt u bovendien een gesprek met een archivaris van CAVA aanvragen. De archivaris zal u vanuit zijn bronnenkennis op weg helpen met een verdere bronnenoriëntatie. Ook tijdens de opzoekingen biedt CAVA begeleiding aan. Alle CAVA-teamleden zijn van universitair niveau en kunnen u adviseren. Onderzoekers die we niet zelf kunnen helpen, worden naar de juiste instelling doorverwezen.

U zal uw opzoekingen vooral op originele bronnen doen. CAVA beschikt over een aangename leeszaal met ruime openingsuren. Kondig van te voren wel uw komst aan. Dan kunnen we u vlotter inschrijven en de stukken al uit het depot halen en klaarleggen. Hoewel archiefstukken in de mate van het mogelijke meteen door de leeszaalverantwoordelijke ter plaatse worden gebracht willen we toch dat niemand tijd verliest. Op aanvraag kan er voor onderzoekers in een uitbreiding van die openingsuren voorzien worden. Het complete leeszaalreglement vindt u hier.

Een handbibliotheek met vakliteratuur staat ter beschikking in de leeszaal. U kunt via de leeszaalcomputer inloggen op het netwerk van de universiteitsbibliotheek en zo toegang krijgen tot relevante databestanden en online publicaties.