Onderzoek
Laudatio uitgesproken door prof. dr. Benjamin Van Camp en prof. dr. Pierre de Maret
LAUDATIO VOOR TOOTS THIELEMANS
Prof. dr. Benjamin Van Camp, Rector VUB
Prof. dr. Pierre de Maret, Rector ULB
Jean-Baptiste, Frederik, Isidoor ‘Toots’ Thielemans: het uitreiken van een eredoctoraat is bij uitstek een moment om stil te staan bij iemands carrière, iemands verworvenheden. iemands prestaties. Het gaat in uw geval om een muzikale carrière die haar oorsprong vindt in Brussel, een carrière die nog steeds voortduurt en uitdijt en een carrière die de hele wereld omspant en miljoenen mensen heeft bereikt en beïnvloed.
Uw muzikale carrière spreekt immers een universele taal die mensen verenigt en vreugde verschaft. Maar uw muziek is geen gewone muziek. Het is muziek die zich ontwikkelde bij de armste en meest kansarme bevolking van de Verenigde Staten, bij hen die de grootste jazzcomponist van de twintigste eeuw Edward Kennedy “Duke” Ellington Afro-Americans doopte maar die eerder werden aangeduid met woorden als ‘negroes’, ‘colored’ en ‘blacks’. De muziek van deze mensen, hun volksmuziek, werd jazzmuziek genoemd.
Jazzmuziek of Afro-American Music veroverde tijdens de 20ste eeuw de hele wereld en dit in minstens drie gedaantes: ten eerste in de vorm van instrumentale of vocale nummers, ten tweede in de vorm van de blues en ten derde in de vorm van spirituele muziek, namelijk de spiritual en de gospel.
Jean Thielemans, u raakt in uw leven niet alleen in de ban van deze muziek maar u omhelst tevens ook de zwarte Amerikaanse cultuur. U laat zich ervan doordringen en u laat er zich door vervoeren en meevoeren. Het resultaat is dat u zichzelf transformeerde terwijl u tegelijkertijd uzelf bleef. Wie zich laat doordrenken van het verrijkende nieuwe, onafgezien van rang, kleur en stand – want laten we niet vergeten dat jazzmuziek zowel in Amerika als in Europa in de jaren vijftig verre van prestigieuze muziek was – wie zich kan laten meevoeren door een kunstvorm, waarop wordt neergekeken, en toch zijn eigen weg gaat, wie dat doet die beleeft en doorleeft een Bildungsproces van de hoogste orde. Dit proces maakte van Jean “Toots” Thielemans de mens die hij vandaag is.
Maar er is meer. Naast het vermogen om u open te stellen voor anderen bezit u de gave om deze emoties via de muziek aan anderen mee te delen. Met andere woorden u bezit de gave van wat men vandaag communiceren noemt. De gevolgen hiervan zijn verstrekkend: artistieke transformatie gekoppeld aan communicatie betekent bijdragen aan het culturele erfgoed. Cultureel erfgoed, ditmaal niet van een land of natie, maar het culturele erfgoed van de hele wereld.
Want net als diegenen die u hebben geïnspireerd tijdens dit avontuur, bent u erin geslaagd met de hele wereld muzikaal te communiceren. Er is wellicht geen grotere voldoening voor u om te kunnen vaststellen dat u, wat dit betreft, naast de groten van de kunst in het algemeen en van de jazz in het bijzonder staat. Slechts één naam willen we hier noemen, namelijk van diegene die uzelf “my all time guru” noemt, Louis Armstrong.
De artistieke bijdragen die u hebt geleverd, hebt u zelf maar mondjesmaat becommentarieerd omdat u de muziek zelf wil laten spreken. Maar als u dan commentaar geeft dan blijkt uw verbondenheid met de Afro-Amerikaanse muziek overduidelijk. U zegt van uzelf dat u muzikaal gesproken “un vieux fondamentaliste” bent die leeft en gedijt in de blues: “I would not be the same person without the blues” verklaart u met grote stelligheid.
De blues die deel uitmaken van de orale traditie van de Afro-Amerikaanse muziek, leer je niet op school, zegt de bluesman Peter Chatman, beter bekend onder de naam Memphis Slim. Ook u hebt de muziek niet op school geleerd. U hebt zich als autodidact de gitaar en de harmonica eigen gemaakt zoals de Amerikaanse, zwarte troubadours dat deden. U hebt, niet gehinderd door formele kennis, uw eigen persoonlijkheid in de muziek gelegd, een persoonlijkheid zoals gezegd, getransformeerd door de Amerikaanse muziekcultuur. U hebt die muziek ook verrijkt met nieuwe klanken. Het resultaat is een volstrekt originele muzikant, die de muziek die hij maakt eenvoudig maar o zo treffend beschrijft als “between a smile and a Kleenex”. Tegelijkertijd hebt u zich gelaafd aan de bron van de zwarte muziek, de blues, die als een zachte omhelzing de luisteraar bedwelmt.
Als u later uitstappen naar de Latijns-Amerikaanse muziek maakt, stukken van Johann Sebastian Bach en van Charlie Chaplin in het repertoire incorporeert, altijd is de ‘feeling’, de emotie, de wervende kracht van de blues duidelijk hoorbaar. Beter bewijs van uw eigen woorden bestaat niet.
De muziek heeft u over de hele wereld gebracht, heeft u getransformeerd maar de mens Thielemans is dezelfde gebleven. Van de ‘rue Haute’ naar New York City en verder, heeft u doen inzien dat de hoogste rijkdom van de mens is, niet het meeheulen met de wolven in het bos, maar observatie, respect, tederheid en compliciteit.
Jean-Baptise Thielemans, u bent door dit artistieke en humane proces een wereldburger geworden, geïnspireerd door de hoogste menselijke waarden van openheid en tolerantie, niet in het minst gehinderd door welke sociale vooroordelen dan ook. Het is dit soort wereldburger die de Vrije Universiteiten voor ogen hebben in het bekende motto van Poincaré als gerefereerd wordt aan het zich niet laten onderwerpen aan dogma’s of vooroordelen. Het is dit soort humanistische ideaal dat de universiteiten voor ogen hebben als ze Jean Baptise “Toots” Thielemans de waardigheden verbonden aan deze hoge onderscheiding uitreiken.